Beynimlə tanışlığımız
Mən bir beyindən ibarətəm;
geri qalanım sadəcə bir əlavədir
Artur Konan Doyl
Yəqin, vurğulamağıma ehtiyac yoxdur ki, mən nə həkim nə də beyin mütəxəssisi deyiləm. Amma qərar qəbuletmə, təcrübə, öyrənmə, yaradıcılıq və s. kimi məvhumların toplandığı yeganə orqanımız beynimiz olduğundan, onunla “tanış olmaq” zəruriyyətdir deyə düşünürəm. Həmçinin, beynimlə tanışlığımız özfərqindəliyimə də xüsusi təsir edir. Bu təsirlərdən ən böyüyü dəyişməyə və öyrənməyə qarşı önyargılarımı qırmaq oldu. Əvvəl elə bilirdim bəlkə yeni bacarıq əldə etmək, düşüncə tərzini dəyişmək çox mürəkkəb və çətin proseslərdir. Və ya bunları əldə etmək üçün doğuşdan nəsə xüsusi qabiliyyətimiz olmalıdır. Zamanla aydın oldu ki, qeyd etdiyim proseslər elə beynimin ən təməl funksiyalarıdır. Beynim məhz bu şəkildə işləyir. Mən elə bunun üçün varam. Bu funksiyaları gözardı edib hansısa bəhanələrə sığınmaq da əslində yaradılış məqsədimə xəyanətdir.
Yazımın davamında mövzu ilə bağlı maraqlı və faydalı olduğunu düşündüyüm məqamları sənin də diqqətinə çatdıracağam.
Neyroplastika
Şüur və şüuraltı
Elm və texnologiyanın bu qədər inkişafına baxmayaraq beynimiz kainatın ən mürəkkəb və sirri tam olaraq açılmayan maddi “varlığı” titulunu qoruyub saxlayır. Bu səbəbdən, şüur nədir sualına alimlər cavab verməkdə hələ də çətinlik çəkirlər. Bizi digər canlılardan fərqli qılan yeganə özəlliyimiz haqqında cavablanmamış sualların olması səncə də çox ironik deyil? Bəlkə də bu səbəbdən insan övladı kainatda olan yerini təyin edə bilmir..
Alimlər bir mövzuda həmfikirdilər ki, biz bütün qərarlarımızı, hərəkətlərimizi, davranışlarımızı şüurumuzun birbaşa müdaxiləsi altında etmirik. Əsas rolu şüuraltı öz üzərinə götürüb. İqleman isə vəziyyəti belə şərh edir: “Şüur beyin əməliyyatlarının mərkəzində durmur. Əksinə, küncdə-bucaqdadır, beyində fasiləsiz işləyən “çarxların” səsini uzaqdan eşidir”.
Bütün bunlar ilk baxışda ədalətsiz görünə bilər. Öz bədənimizin içində 1.4 kq-lıq ət parçasının necə əmələ gətirdiyini bilmədiyimiz şüuraltı bizim yerimizə qərarlar verir, hərəkətlərimizi təyin edir, hansı ki bu hallar, adətən, peşmanlıq və ya hüsranla nəticələnir. Üstəlik, bu “özbaşınalığına” görə şüuraltı özünə haqq qazandırmağı da çox yaxşı bacarır. Öyrəndiklərimdən belə nəticə çıxarıram ki, hər nə qədər çətin də olsa bütün hakimiyyəti şüuraltına verməyə bilərik. Çünki, bir məlumatı şüurlu şəkildə dərk etdikdə və ya baş verənlərin fərqində olduqda şüuraltının qərarlarımıza təsiri azalır. Yenə də üzərimizə düşən sorğulamaq, düşünmək, beynimizdə “default” olaraq mövcud funksiyalardan yararlanmaqdır.
Beynimizdəkilər və həqiqət
Buradan gələ biləcəyimiz nəticə odur ki, ətrafda baş verən proseslərə anlam yükləyən mexanizm hər nədirsə beynimizin içində baş verir. Daha dəqiq desək, məsələ ətrafda baş verənlər deyil, beynimizin baş verənləri necə qavradığıdır. Özümüzə, digər insanlara, baş verən hadisələrə dair “şərhlər” həqiqətdə olduğundan fərqli şəkildə beynimizdə formalaşa bilir. Bu səbəbdən, hansısa həqiqəti qəbul edib ona bərk-bərk tutunmazdan əvvəl, üzərində iki dəfə düşünməyin faydalı olduğunu hesab edirəm.
Tanışlığımıza şadam
Əziz oxucu, yəqin razılaşarsan ki, beynimizin qəribəliklərini nəinki bir yazıya, bir kitaba belə sığdırmaq mümkün deyil. Bu səfərlik mövzu ilə bağlı öyrəndiklərimi, paylaşmaq istədiklərimi burada yekunlaşdırıram (gələcəkdə xüsusilə şüur və şüuraltı mövzusuna yenidən qayıdacağam). Öyrəndikcə dərk edirəm ki, bu həyatda ən böyük yatırımı məhz elə öz beynim üçün etməliyəm. Çünki, həmin yatırımlar olmadan cahillikdən, önyargılardan, əsassız düşüncə qəliblərindən ibarət beynin hökmlərinə məhkum oluruq. Öz adıma belə bir beyni çiyinlərim üzərində daşımaq istəmirəm. Bu, sonsuz qallaktikaların analogiyası olan neyronlarıma etdiyim ən böyük haqsızlıq olar. Digər tərəfdən, beynimi tanımaq, onunla tanış olmaq həyatımın ən qiymətli təcrübəsidir. Çünki, beynimi tanımaq, elə özümü tanımaqdır.
Mənbə
- D.İqlmen, İncoqnito – Beyinin gizli həyatı, İSBN 978-9952-36-591-7
- S.Canan, Değişen be(y)nim, İSBN 978-605-9218-08-5
- Human – The world within (sənədli film)
Çok iyi yazı, teşekkürler. Devamını mutlaka bekleyeceğim. Benim de beynimin yavaş yavaş değiştiğini fark ettiğim zamanlar olduğu için sinirbilim merakımı celp etmişti. Şimdilerde sahip olduğum düşünceleri daha çocukken gösterseler, inanmazdım. Nasıl değiştim? çok enteresan, zamanla. yavaş yavaş… eski şeyler silinerek, yerine yenisi gelerek…
Oxuyub fikir bildirdiyiniz üçün mən təşəkkür edirəm 🙂 Razıyam, beynimizə yetəri qədər zaman və doğru bilgi versək, dəyişməklə bağlı möhtəşəm nəticələr ortaya çıxır.